دیدگاه سید حسین نصر درباره خیزشهای انقلابی جهان عرب
اشاره: حرکتهای اعتراضی و خیزش های اجتماعی که در سال 1389 از تونس آغاز و بیشتر کشورهای عربی را دستخوش تحول و کشمکش ساخت، دستمایه تفاسیر گوناگون قرار گرفته است. در حالی که غربیان آن را بهار عربی نامیدند؛ در ایران خوانش رسمی ای از این خیزش ها شکل گرفت که به بیداری اسلامی موسوم شد، و از بالاترین مقامات حکومت تا برخی از اندیشوران در باب آن قلم زده و سخن گفتند. اما فارغ از نگاه تبعیت آمیز و تقلیدگرایانه جریانات سیاسی و فکری غربگرا در ایران، آقای احمدی نژاد به عنوان رییس جمهور وقت، تعبیر متفاوت با خوانش رسمی از آن حرکت ها داشت؛ تا جایی که به همین خاطر مورد اتهامات گوناگون ارباب قدرت واقع شد. هر چند که با گذشت زمان، آن هیاهوها فرونشست و دیگر خبری از کنفرانس های متعدد بیداری اسلامی به گوش نمی رسد و فی الحال تفاسیر و تعابیر خوش خیالانه، رنگ باخته است.
از سوی دیگر همین اهل فکر نمایان که در کار توجیه و تئوریزه کردن کورکورانه شعارهای ارباب قدرت بوده و هستند؛ در مقالات به ظاهر تخصصی اما در واقع امنیتی و سیاست زده خود، گفتمان به قول آنها جریان انحرافی را برخاسته از اندیشه های سید حسین نصر نامیدند. فارغ از داوری در این خصوص، در زیر بخشی از مصاحبه سید حسین نصر با حامد زارع را می آوریم که در آن نصر، دیدگاه خود درباره بیداری اسلامی و بهار عربی را تبیین کرده است. این مصاحبه در کتابی چاپ شده که در آن اجمالا، نظریات و برخی سوالات پیرامون نصر و اندیشه اش را به زبانی روان و همه فهم آورده است. خواندن کتاب را به علاقه مندان به آشنایی با افکار نصر توصیه می کنم.
سوال: می خواستم نظر شما را در مورد تحولات سیاسی ای که در پنج سال اخیر در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا رخ داده و به بهار عربی مشهور شده است، بدانم. به نظر شما قیام علیه حکومت های دیکتاتوری و حرکت به سمت تشکیل نظام های دموکراتیک را باید نشانه ای از تاثیرگذاری فرهنگ سیاسی غرب و تسری وجه سیاسی تمدن غربی در کشورهای اسلامی دانست، یا این که این حرکت های اعتراضی ناظر بر بازگشت به مبانی اسلامی و به قول معروف نوعی بیداری اسلامی است؟
پاسخ: این سوال بسیار پیچیده و مشکلی است، چون وضع ممالکی که در آنها این تحولات رخ داده است با یکدیگر بسیار متفاوت است. مثلا حرکتی که در تونس آغاز شده با این کشتارهایی که در سوریه در حال وقوع است، تفاوت بسیار زیادی دارد. ولی آن چیزی که به عنوان شاگرد تاریخ و تمدن اسلامی در این تحولات می بینم، موجی است که هم ناشی از آگاهی ملی و عربی است و هم ناشی از بیداری اسلامی. البته بسیار زود است که بگوییم نتیجه این تحولات چه خواهد بود، اما کافی است فقط به کودتای نظامی ارتش مصر علیه رییس جمهور اسلام گرای آن کشور نظر افکنیم. چون نیروهای تاثیرگذار در اوضاع سیاسی جهان سعی می کنند بر این تحولات اثر بگذارند و این تحول را به نفع خودشان مدیریت کنند و حتی در صدد برمی آیند این موج را به سمت خودشان بکشانند. یا این که به کمک نیروهایی که در دنیای عرب مطیع آنها هستند، جلو این تحولات را در صورتی که لازم بدانند بگیرند. اما هر اتفاقی که بیفتد، نمی توان جنی را که از بطری بیرون پریده است، به داخل بطری برگرداند. شما اگر وضع عرب ها را در طول چند دهه گذشته بررسی کنید، می بینید که بسیاری از آنان واقعا دچار خمودگی عجیبی شده بودند و داشتند به سطح نازلی از لحاظ اندیشه و تفکر مستقل تبدیل می شدند. اما دیگر این در این دوران به سر آمده و عصر جدیدی آغاز شده است که امیدوارم با سازندگی اصیل فکری در دنیای عرب همراه باشد.
البته این موضوع را با نگرانی می گویم. زیرا بیداری در سرزمین های عربی بیداری کسانی را نیز در پی داشته است که مخالف بیداری اصیل فکری اسلامی هستند. گروه های سلفی و نووهابی از آن دسته افرادی هستند که با اندیشه اصیل مخالفند و اکنون در برخی جاها مثل مصر و سوریه تقویت شده اند. اما امیدوارم در درازمدت این بهار عربی واقعا به بیداری واقعی بیانجامد. (ص: 272-3)
آفاق حکمت در سپهر سنت: گفتگوی حامد زارع با سید حسین نصر؛ تهران: نشر ققنوس؛ 1393؛ 353 صفحه؛ قیمت: 17000 تومان.